Aleksandra Piłsudska – filmowy portret matki polskiej niepodległości

26 września 1908 roku, na stacji kolejowej pod Bezdanami, Organizacja Bojowa PPS zorganizowała napad na rosyjski pociąg pocztowy. Jedną z osób, które brały w nim udział była Aleksandra Szczerbińska, której mężem później zostanie Józef Piłsudski. Działaczka konspiracyjna, komendantka kurierek Legionów Polskich i pierwsza dama u boku męża, w niepodległej II Rzeczpospolitej prowadziła szeroką działalność społeczną. W rocznicę jednej z najsłynniejszych akcji bojowych zapraszamy do obejrzenia portretu tej niezwykłej matki niepodległości.

Aleksandra Szczerbińska, Aleksandra Piłsudska

Aleksandra Szczerbińska urodziła się 12 grudnia 1882 roku w Suwałkach. Gdy miała 22 lata wstąpiła do Organizacji Bojowej PPS. Od 1904 roku brała udział w wielu akcjach bojowych, a po wybuchu I wojny światowej wstąpiła do Legionów Polskich, potem do Polskiej Organizacji Wojskowej. Była zasłużoną wywiadowczynią i kurierką materiałów wybuchowych. Za swoją działalność konspiracyjną nieraz została aresztowana. Gdy Polska odzyskała niepodległość miała 36 lat. Męstwo i hart ducha wykazane w pracy niepodległościowej spowodowały, że w niepodległej Polsce zostały jej nadane liczne odznaczenia, m.in. Order Virtuti Militari.

25 października 1921 stanęła na ślubnym kobiercu w Belwederze wraz z Józefem Piłsudskim (dla niego było to drugie małżeństwo). Mieli razem dwie córki. Historycy uznają, że jako kobieta u boku jednej z najważniejszych postaci II Rzeczpospolitej, mogła wywierać wpływ na decyzje męża. Jednocześnie Aleksandra prowadziła szeroką działalność społeczną i reprezentacyjną. Działała w wielu towarzystwach społecznych i charytatywnych, szczególną opieką obejmując weteranów i dzieci. Cieszyła się szacunkiem społecznym.

Akcja pod Bezdanami i inne wspomnienia z niepodległej Polski

Po wybuchu II wojny światowej przez Litwę, Łotwę i Szwecję dotarła z córkami do Londynu. Na emigracji spisała „Wspomnienia” – swoistą autobiografię, w której opisała dzieciństwo, działalność w PPS, lata I wojny światowej i trudne machinacje odbudowy niepodległego państwa. To z tej książki pochodzi fragment czytany i zilustrowany w portrecie filmowym. Akcja pod Bezdanami, zwana też akcją czterech premierów, z uwagi na późniejsze losy zaangażowanych w nią działaczy, była przygotowywana przez dwadzieścia osób. Cztery panie przywiozły ładunki wybuchowe, przygotowały mapy taktyczne i pomogły zaplanować napad na pociąg, a po udanej akcji przewiozły zrabowane pieniądze. 

Aleksandra Piłsudska już na początku XX wieku była specjalistką od przewozu broni i ładunków wybuchowych, a od 1905 roku kierowała tajnymi centralnymi składami broni w Warszawie. Przy transportach i akcjach wykazywała się sprytem i odwagą. Jak sama spisała:

Kobieta w długiej sukni mogła swobodnie nieść dwa lub trzy mauzery, przywiązane do ciała, wzdłuż nóg. Rewolwery i amunicję zaszywano w szerokie pasy, które kładło się na siebie pod ubranie. Dynamit znakomicie nadawał się do gorsetu. Na szczęście, na modę ówczesną nie mogłyśmy narzekać. Panie nosiły obszerne płaszcze, peleryny, spódnice i suknie, staniki i staniczki, ułatwiające ukrycie wielu rzeczy. Z czasem doszłyśmy do takiej wprawy, że mając na sobie do czterdziestu funtów amunicji czy bibuły, podróżowałyśmy swobodnie, nie wzbudzając podejrzenia. Najniebezpieczniejszą i najmniej wygodną kontrabandą był dynamit. Myśl, że ma się na sobie materiał wybuchowy, łączyła się ze świadomością niebezpieczeństwa eksplozji. Jakieś silniejsze potarcie szpilką czy fiszbinem z gorsetu i zabawa skończona. Nie była to myśl przyjemna, jeśli się miało setki kilometrów przed sobą, a dynamit ciasno upakowany, ściskał ciało jak wąż z żelaza, ciążył coraz nieznośniej, zapierał oddech, tak że w końcu muskuły drętwiały i trudno było ruszyć się z miejsca. Dodatkową przykrością były wyziewy dynamitu powodujące torsje. Po tym wszystkim trzeba było wyjść z pociągu lekkim krokiem i z miną pewną siebie, gdyż to stanowiło najlepszą gwarancję bezpieczeństwa.

Portret filmowy pierwszej damy niepodległej Polski

Choć historia zapamiętała ją przede wszystkim jako drugą żonę Józefa Piłsudskiego,  Aleksandra Piłsudska daleka była od stereotypowej roli matki i żony. Zmarła 31 marca 1963 w Londynie. Niecałe trzydzieści lat później, gdy Polska ponownie odzyskała niepodległość, jej prochy przeniesiono na warszawskie Powązki. Jej zasługi sprawiły, że rok 2023 uchwałą Sejmu RP ustanowiono Rokiem Aleksandry Piłsudskiej.

• reżyseria: Cyprian Demianiuk
• operator: Marek Rozwadowski
• światło: PIRAMIDA FILM
• make-up: Dominika Godziemba – Trytek
• kostiumy: Monika Moskwa
• dźwięk – postprodukcja: UCHO STUDIO
• montaż: Kacper Plawgo
• scenografia: Krzysztof Zaremski
• kierownik produkcji: Wiktoria Włoczewska

Wystąpili:

• Szczerbińska: Zofia Straczycka
• konduktor: Michał Budnik
• statyści: Miłosz Cieślik, Katarzyna Bartyzel, Julia Karol, Kamil Prondziński, Małgorzata Jabłońska, Władysław Turański, Wojciech Augustyński, Artur Kuran, Wojciech Nawrot

Projekt zrealizowano w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości.